محیطهای کشت
هنگامی که باکتریها در شرایطی مناسب قرار گرفته، که قادر به تکثیر و رشد باشند اصطلاحاً گفته می شود، باکتری کشت داده شده است .
محیط کشت :
- از آنجا که میکروب، یک موجود تک سلولی بوده و قادر است کلیهی اعمال حیاتی خود را مستقلاً انجام دهد بدون آنکه نیاز به سلول دیگری داشته باشد، این اصل بیانگر آن است که میکروبها نیز، احتیاج به غذا، آب، موادآلی و معدنی دارند.
- محیطی مغذی که حاوی کلیهی احتیاجات یک میکروب اعم از مواد غذایی، عناصر و غیره باشد، که موجب رشد میکروب شود را، اصطلاحاً محیط کشت می گویند.
- این محیط کشت، میتواند به صورت دست ساز بوده یا بطور طبیعی، داخل سلولهای بدن یک جانور باشد.
- خون، بهترین محیط برای رشد یک باکتری می باشد، زیرا تمام احتیاجات یک باکتری اعم از اکسیژن ، مواد مغذی، pH مناسب، درجهی حرارت لازم و غیره را، فراهم می کند.
انواع محیط کشت:
الف) از نظر حالت فیزیکی محیطها:
- محیطهای کشت مایع
- محیطهای کشت جامد
- محیطهای کشت نیمه جامد
- محیطهای کشت جامد را بعد از تهیه در ارلن، برحسب نوع آزمایش، میتوان در لوله (به حالت شیب دار، عمقی و یا فرم سحطی) و هم در پلیت تقسیم کرد.
- محیطهای کشت مایع را بعد از تهیه در ارلن، در لولهها به حجمهای مورد نیاز تقسیم میکنند.
- محیطهایی که در لوله تقسیم میشوند، حتماً بعد از تهیه، در لوله ریخته شده و سپس اتوکلاو میشوند.
- لولههایی که باید به فرم شیبدار باشند، بعد از تهیه و اتوکلاو کردن روی سطح شیبدار قرار گرفته، تا ببندند.
- محیطهایی که در پلیت ریخته میشوند، را بعد از تهیه و اتوکلاو کردن، در پلیتهای استریل تقسیم میکنند.
- محیطهای کشت نیمه جامد را، بهصورت عمقی در لوله تقسیم میکنند.
ب) تقسیمبندی محیطهای کشت از نظر ترکیبات سازندۀ آنها:
1. محیطهای اختصاصی:
دارای یک سری ترکیبات بازدارندهی رشد هستند، که به گروه خاصی اجازهی رشد داده و از رشد سایر گروهها جلوگیری میکنند. به عنوان مثال، سدیم کلرید آگار، برای استافیلوکوکها انتخابی است.
2. محیطهای کشت افتراقی:
این محیط کشتها دارای یک سری ترکیبات مخصوص میباشند که قابل مصرف و متابولیزه کردن با گروه خاصی از میکروارگانیسمها است. در نتیجهی این متابولیسم، مواد بهخصوصی (اسیدها، بازها و…) بهوجود میآیند که در حضور معرفها، مشخص شده و موجب میشوند برخی از ارگانیسمها در مقایسه با باکتریهای دیگری که درهمان محیط کشت رشد میکنند، به شکل متفاوتی ظاهر شوند.
نکتهی مهم: محیط کشتهای انتخابی میتوانند افتراقی باشند، اما عکس این مطلب صادق نیست.
اغلب محیطهای کشت، هر دو ویژگی را با هم دارند، مانند مکانکی آگار(MC) این محیط دارای نمکهای صفراوی و مقدار بسیار کمی کریستال ویوله است که هر دو، از رشد باکتریهای گرم مثبت جلوگیری میکنند. همچنین دارای لاکتوز و معرف pH قرمز خنثی است که کلونی های تخمیرکنندهی لاکتوز را، به رنگ قرمز در میآورد وممکن است در محیط اطراف کلنیها، حلقهی قرمز رنگ، تشکیل دهد . کلنی باکتریهایی که قادر به تخمیر لاکتوز نیستند، بیرنگ دیده میشود.
3. محیطهای کشت غنی کننده:
الف) محیطهای کشت غنی کنندهی عمومی: دارای ترکیبات مناسب برای رشد تمام گونههای میکروارگانیسمها بوده و هیچگونه عامل بازداندهی رشد در ترکیبات آنها وجود ندارد.
در این میان محیط P.C.A(پلیت کانت آگار) در مقایسه با (N.A) نوترینت آگار، از کیفیت مغذی بالاتری برخوردار بوده و برای رشد میکروبها، مناسبتر میباشد.
ب) محیطهای کشت غنی کنندهی اختصاصی: دارای ترکیبات لازم جهت رشد مناسب و سریع تنها گروه خاصی در نظر گرفته شده و دارای عوامل بازدارندهی رشد بوده، که از رشد گروههای مزاحم جلوگیری میکنند.
نحوهی تهیه و آمادهسازی بعضی از انواع محیطهای کشت:
- برای تهیهی محیطهای کشت، به دستورالعمل روی بستهها باید توجه شود.
- در این دستورالعمل، معمولاً بهمقدار پودر برحسب گرم که برای ساختن 1000 میلیلیتر از محیط کشت است و نحوهی حرارت دادن آن یا به مادهی دیگری که لازم به اضافه شدن به محیط پایه باشد، اشاره شده است.
- در محیطهای کشت جامد (محیطهایی که در آخر اسم آنها لفظ آگار آمده است)، مقدار لازم از محیط کشت را توزین و در یک ارلن ریخته، به حجم لازم آب مقطر به آن اضافه میکنند، محلول حاصل باید حرارت ببیند تا به جوش آمده و زلال شود. بعد از زلال شدن محیط، اگر قرار است در لوله تقسیم شود، در لوله تقسیم و بعد اتوکلاو میشود. اما اگر قرار است در پلیت تقسیم شود، در ابتدا آن را در اتوکلاو و بعد در پلیتهای استریل تقسیم میکنند.
- در مورد محیطهای کشت مایع، بعد از توزین مقادیر معین پودرمحیط و اضافه کردن آب مقطر، با همزدن آن را حل میکنند، تا زلال شود. تنها در صورتی حرارت دادن لازم است، که محیط کشت به سختی در آب حل شود.
نکتهی مهم: اغلب محیطهایی که بافر (تامپون) نیستند، پس از اتوکلاو کردن، pH آنها به مقدار 1/0 تا 2/0 و گاه تا 4/0 کاهش مییابد. pH محیط را باید بعد از اتوکلاو کردن کنترل و با HCl یا NaOH 1/0 نرمال استریل، به حد مورد اشاره رساند.
- بعضی مواقع این محیطهای کشت عمومی را با اضافه کردن اجزای مغذی که موجب افزایش سریع رشد ارگانیسمها ی سخت رشد، میشوند، غنی میکنند. ماهیت این مواد مغذی چنان است، که نمیتوان آنها را همراه با محیط اصلی سترون کرد، بلکه باید بعد از اتوکلاو شدن محیط، به طور سترون، این مواد اضافه شوند. نمونه هایی از این مواد مغذی عبارتند از: شیر بیچربی ، خون گوسفند ، زردهی تخم مرغ و ….
منابع
- کنترل کیفیت میکروبی مواد غذایی/ تألیف: شاهرخ شعبانی/ 1391
- آزمایشگاه میکربیولوژی مواد غذایی/ دکتر هنرمند جهرمی
دیدگاهتان را بنویسید